Nghiên cứu hiện trạng và đề xuất giải pháp quản lý nhập khẩu hàng hóa tân trang trong bối cảnh mới

Hàng hóa tân trang xuất hiện trong thương mại quốc tế từ những năm 90 của thế kỷ trước và ngày càng phổ biến trong bối cảnh các nguồn nguyên liệu, đặc biệt nguyên liệu quý trở nên khan hiếm. Nhiều nước phát triển đang hướng đến kinh tế tuần hoàn (Circular economy) trên nguyên tắc khuyến khích tối đa việc tái sử dụng hàng hóa, vật tư đã qua sử dụng để sản xuất hàng hóa mới hoặc hàng hóa tân trang.

Để thúc đẩy ngành công nghiệp này, các nước phát triển mong muốn phát triển thị trường đầu ra cho sản phẩm tân trang, không chỉ thị trường trong nước mà hướng tới thị trường toàn cầu. Do vậy, các nước phát triển mong muốn hàng tân trang cần được áp dụng các hình thức quản lý, trong đó có quản lý nhập khẩu, tương tự như hàng mới sản xuất. Để thúc đẩy việc này, các nước phát triển đưa cam kết về hàng hóa tân trang vào một số Hiệp định FTA thế hệ mới. Theo đó, Hiệp định yêu cầu các nước cam kết không đối xử mặc định hàng hóa tân trang như hàng hóa đã qua sử dụng. Việt Nam có thời gian chuyển đổi từ 3 năm kể từ khi Hiệp định có hiệu lực để thực thi nghĩa vụ này.

Theo Công ước Viên về Luật Điều ước quốc tế năm 1969, một trong những nghĩa vụ cơ bản của quốc gia thành viên khi tham gia là phải thi hành các điều ước một cách thiện chí và đảm bảo rằng các quy định pháp luật trong nước không cản trở việc thi hành. Với những cam kết sâu rộng trên nhiều lĩnh vực, quá trình tham gia các FTA thế hệ mới mang lại nhiều cơ hội hoàn thiện thể chế, chính sách pháp luật của mỗi quốc gia thành viên nhưng cũng đặt ra những thách thức trong việc chuyển hóa cam kết quốc tế thành pháp luật trong nước đảm bảo việc tương thích và thực thi hiệu quả các cam kết quốc tế.

Theo đó, đối với các cơ quan quản lý nhà nước Việt Nam, ngoài những công việc tầm vĩ mô như xây dựng thể chế kinh tế để đáp ứng các cam kết thì cần phải xây dựng các quy định để nội luật hóa các cam kết, hướng dẫn cụ thể cho các doanh nghiệp và người dân về mức độ cam kết, lộ trình thực hiện, trong đó có cam kết về hàng hoá tân trang nêu trên.

Bên cạnh việc thực thi cam kết, nghiên cứu quản lý nhà nước về hàng tân trang cũng rất quan trọng bởi xu hướng phát triển hàng hóa tân trang đang là một xu hướng mới, xu hướng của tương lai khi các nguồn nguyên vật liệu, đặc biệt là 4 nguyên liệu quý, có giá trị dần trở nên khan hiếm. Thị trường nội địa cũng có nhu cầu nhập khẩu hàng hóa tân trang. Tuy nhiên, đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, tiếp cận vấn đề mở cửa thị trường cho hàng tân trang còn khá e dè do chưa có những đánh giá, nghiên cứu cụ thể để thấy rõ sự cần thiết từ thực tiễn, gạt bỏ những lo ngại về gian lận thương mại, về tác động đến kinh tế - xã hội nói chung.

Xuất phát từ thực tiễn trên, Chủ nhiệm đề tài Ths. Nguyễn Cẩm Trang cùng nhóm nghiên cứu tại Cục Xuất nhập khẩu thực hiện “Nghiên cứu hiện trạng và đề xuất giải pháp quản lý nhập khẩu hàng hóa tân trang trong bối cảnh mới” với mục tiêu nghiên cứu đề xuất quan điểm, định hướng và giải pháp quản lý nhập khẩu hàng hóa tân trang phù hợp với yêu cầu hội nhập kinh tế trong bối cảnh mới.

Phát triển bền vững đang trở thành xu hướng phát triển chung trên toàn thế giới, là mục tiêu phát triển của tất cả các quốc gia, trong đó hạt nhân của phát triển bền vững là sự hài hòa giữa ba yếu tố: kinh tế, xã hội và môi trường. Nhằm thực hiện mục tiêu tăng trưởng xanh, phát triển bền vững và ứng phó với biến đổi khí hậu, yêu cầu phát triển và nhân rộng các mô hình kinh tế tuần hoàn được đặt ra và ngày càng thể hiện vai trò quan trọng, giúp giảm thiểu khai thác tài nguyên thiên nhiên và hạn chế tối đa chất thải ra môi trường, một trong những điều kiện cần cho phát triển bền vững và tăng trưởng xanh. Theo đó, kinh tế tuần hoàn được hiểu là mô hình kinh tế trong đó các hoạt động thiết kế, sản xuất và dịch vụ đặt ra mục tiêu kéo dài tuổi thọ của vật chất và loại bỏ tác động tiêu cực đến môi trường. Đây là mô hình kinh tế tất yếu trên thế giới hướng tới phát triển thương mại bền vững, xử lý hài hòa được mối quan hệ giữa tăng trưởng kinh tế và vấn đề môi trường, thực hiện hai mục tiêu: Thứ nhất, hạn chế tối đa khai thác nguyên liệu thô từ môi trường tự nhiên và duy trì hệ sinh thái; Thứ hai, giảm thiểu hướng tới không còn đưa chất thải ra môi trường gây ô nhiễm và suy thoái môi trường, duy trì chất lượng môi trường. Việc phát triển ngành công nghiệp hàng tân trang/tái chế là một phần trong tổng thể phát triển kinh tế tuần hoàn.

Mỗi quốc gia có cách tiếp cận riêng đối với quản lý hàng tân trang/tái chế trên cơ sở so sánh tương quan giữa lợi ích và rủi ro mà mặt hàng này mang lại. Đối với các nước đang phát triển, trong đó có Việt Nam, tiếp cận vấn đề mở cửa thị trường cho hàng tân trang còn khá e dè do chưa có những đánh giá, nghiên cứu cụ thể để thấy rõ sự cần thiết từ thực tiễn, gạt bỏ những lo ngại về gian lận thương mại, về tác động đến kinh tế - xã hội nói chung. Nghiên cứu này mặc dù có thể còn nhiều thiếu sót, nhưng đã phần nào làm rõ được nhu cầu cần thiết phải xem xét việc mở cửa cho hàng tân trang nhập khẩu để phục vụ cho nhu cầu trong nước, nhu cầu khách quan của sự phát triển kinh tế, không chỉ đơn thuần là việc thực thi mở cửa theo các cam kết quốc tế mà nước ta phải thực hiện.

Tuy nhiên, nhóm nghiên cứu qua phân tích, đánh giá thực trạng và những mặt được, những mặt hạn chế, khó khăn của mở cửa thị trường cho hàng hoá tân trang nhận thấy việc mở cửa phải trên quan điểm khách quan, có lộ trình từng bước, theo từng giai đoạn như đã phân tích; có thể nghiên cứu, xem xét áp dụng 40 các biện pháp quản lý nhập khẩu mới, các phương thức quản lý nhập khẩu hàng hoá chưa được hay ít được triển khai trước đây cho hàng hoá tân trang vì hàng hoá tân trang cũng là một loại hàng hoá có đặc tính đặc thù, khác biệt so với hàng hoá thông thường.

Thực tiễn quá trình mở cửa và hội nhập kinh tế quốc tế của nước ta cho thấy, thành công của hoạt động thương mại nói chung và hoạt động xuất nhập khẩu nói riêng có sự đóng góp rất lớn của hành lang pháp lý và hệ thống cơ chế, chính sách xuất nhập khẩu. Đi cùng với việc hội nhập rất nhanh và mạnh mẽ của kinh tế Việt Nam, chính sách quản lý nhập khẩu đã liên tục được đổi mới và hoàn thiện phù hợp với quá trình hội nhập kinh tế, tự do hóa thương mại và tương thích với chuẩn mực quốc tế. Do vậy, để đáp ứng thực tiễn việc tham gia các FTA thế hệ mới và xu hướng kinh tế trong thời kỳ mới, Nhóm nghiên cứu tin rằng việc mạnh dạn triển khai các biện pháp quản lý nhập khẩu mới, thay đổi mạnh mẽ các phương thức, định hướng quản lý nhập khẩu truyền thống, đặc biệt đối với hàng hoá tân trang sẽ tiếp tục đem lại thành công cho hoạt động xuất nhập khẩu nói riêng và công cuộc phát triển kinh tế - xã hội của đất nước trong thời kỳ mới.

Có thể tìm đọc toàn văn báo cáo kết quả nghiên cứu (mã số 21010/2022) tại Cục Thông tin, Thống kê.

Vista.gov.vn