Sáng tạo từ thiên nhiên: Hạt pectin–zeolite diệt mọt gạo hiệu quả từ vỏ trái cây và khoáng sét tự nhiên

Từ vỏ trái cây bỏ đi và khoáng sét tự nhiên, nhóm sinh viên Trường Đại học Bách khoa (ĐH Quốc gia TPHCM) đã chế tạo hạt pectin–zeolite hấp phụ tinh dầu bạc hà Á (Mentha arvensis), có khả năng diệt mọt gạo hiệu quả và an toàn.

Ý tưởng về sản phẩm này bắt nguồn từ đồ án tốt nghiệp của hai sinh viên Lê Tấn Phong và Lai Minh Nhật Ánh, dưới sự hướng dẫn của PGS.TS Nguyễn Quang Long, giảng viên Khoa Kỹ thuật Hóa học, Trường Đại học Bách khoa – ĐH Quốc gia TPHCM. Khi phát triển ý tưởng thuốc trừ sâu sinh học từ tinh dầu, nhóm đã nhận ra tiềm năng của tinh dầu bạc hà Á (Mentha arvensis) – loại tinh dầu giàu menthol, có đặc tính kháng khuẩn và khả năng xua đuổi côn trùng. Nhóm quyết định nghiên cứu và ứng dụng tinh dầu bạc hà Á vào bảo quản gạo, giúp ngăn chặn mọt gạo mà không gây ảnh hưởng đến sức khỏe con người.

Tinh dầu bạc hà, dù có hiệu quả diệt mọt, nhưng lại dễ bay hơi và mất đi tính hiệu quả nhanh chóng. Vì vậy, nhóm đã tìm cách kết hợp pectin chiết xuất từ vỏ trái cây – chủ yếu từ cam, chanh, quýt hoặc táo, chuối – với khoáng sét tự nhiên zeolite để tạo ra một hạt có khả năng hấp phụ và giải phóng tinh dầu bạc hà từ từ, kiểm soát được quá trình phát tán hoạt chất. Điều này khắc phục được nhược điểm của tinh dầu nguyên chất khi tiếp xúc với không khí.

Với sự kết hợp này, nhóm nghiên cứu tạo ra hạt pectin–zeolite có cấu trúc bền vững, dễ sử dụng trong việc bảo quản gạo. Hạt này có thể hấp thụ tinh dầu bạc hà một cách hiệu quả và giải phóng hoạt chất khi cần thiết, giúp diệt mọt gạo trong suốt thời gian bảo quản. Đây là một giải pháp sáng tạo, thân thiện với môi trường, không chỉ giúp bảo quản gạo mà còn góp phần giảm thiểu việc sử dụng hóa chất độc hại trong nông nghiệp. Nhóm đã phải đối mặt với rất nhiều thử thách trong quá trình nghiên cứu và thử nghiệm sản phẩm. Đặc biệt, việc giữ cho tinh dầu bạc hà không bị bay hơi là một vấn đề khó khăn. Hơn nữa, nhóm cũng phải tự nhân giống hàng nghìn con mọt gạo để tiến hành thí nghiệm trong điều kiện kiểm soát. Các thí nghiệm đã chứng minh hiệu quả vượt trội của hạt pectin–zeolite trong việc tiêu diệt mọt gạo, có thể đạt gần 100% trong vòng 24 giờ. Điều này không chỉ giúp bảo quản gạo lâu dài mà còn ngăn chặn sự phát triển của mọt ngay từ giai đoạn mới nở, một đặc điểm nổi bật so với các phương pháp truyền thống như sử dụng tỏi, ớt hay phơi nắng.

Về giá thành, nhóm nghiên cứu cho biết hiện tại sản phẩm có giá khoảng 20.000 đồng cho túi 10g, sử dụng cho thùng gạo 10 lít. Túi hạt này có thể treo trong thùng gạo và cần thay mới sau 1-2 tháng sử dụng. Mặc dù sản phẩm có giá tương đối cao so với các phương pháp bảo quản truyền thống, nhóm nghiên cứu vẫn hy vọng giá thành có thể giảm đi sau khi tối ưu hóa quy trình sản xuất và nghiên cứu thêm. Ngoài ra, mùi bạc hà đặc trưng của sản phẩm có thể chưa phù hợp với một số người, vì vậy nhóm đang tìm cách làm dịu mùi mà vẫn đảm bảo hiệu quả diệt mọt.

PGS.TS Nguyễn Quang Long, người hướng dẫn nhóm nghiên cứu, đánh giá rất cao tiềm năng phát triển của sản phẩm. Ông cho biết nếu được mở rộng quy mô thử nghiệm và tối ưu hóa nguồn nguyên liệu, sản phẩm ZeoPec RiceProtect hoàn toàn có thể được thương mại hóa. Không chỉ ứng dụng cho bảo quản gạo, sản phẩm này còn có thể sử dụng để bảo quản các loại ngũ cốc khác hoặc làm chất tạo hương cho gia đình và ô tô, mở rộng khả năng sử dụng của sản phẩm trong nhiều lĩnh vực.

Mới đây, ZeoPec RiceProtect đã giành giải Nhì tại Cuộc thi Bach Khoa Innovation 2025, một thành tích đáng tự hào cho nhóm sinh viên. Trưởng nhóm Lê Tấn Phong chia sẻ rằng giải thưởng này là một động lực lớn để nhóm tiếp tục nghiên cứu và hoàn thiện sản phẩm. Qua cuộc thi, các thành viên đã học được rất nhiều về quy trình phát triển sản phẩm, từ khâu nghiên cứu kỹ thuật đến đóng gói, ghi nhãn và định hướng khởi nghiệp. Lê Tấn Phong cho biết nhóm đang lên kế hoạch đưa sản phẩm ra thị trường trong thời gian tới.

Với những tiến bộ đáng kể trong việc nghiên cứu và ứng dụng khoa học vào thực tế, ZeoPec RiceProtect không chỉ là một sản phẩm có giá trị kinh tế mà còn góp phần bảo vệ sức khỏe cộng đồng. Đây là một minh chứng cho việc ứng dụng công nghệ mới, kết hợp với các nguồn nguyên liệu thiên nhiên sẵn có, có thể mang lại những giải pháp hiệu quả và bền vững cho vấn đề bảo quản thực phẩm, đồng thời mở ra những cơ hội kinh doanh tiềm năng trong tương lai.

Vista.gov.vn