Kế hoạch 5 năm của Trung Quốc: Đẩy mạnh tự cường về khoa học công nghệ

Chính phủ nước này muốn gia tăng đầu tư vào công nghệ bán dẫn, trí tuệ nhân tạo và nghiên cứu cơ bản.

Chính phủ Trung Quốc đang xây dựng khung chính sách cấp cao dành riêng cho AI, trong đó tập trung vào phát triển các mô hình mới và chip tính toán tiên tiến. Ảnh: Zhu Haipeng/VCG/Getty

Tuần trước, các nhà lãnh đạo Trung Quốc đã họp tại Bắc Kinh để thảo luận về Kế hoạch 5 năm (FYP) mới, giai đoạn 2026-2030. Đây là một trong những văn kiện hoạch định chính sách kinh tế - xã hội quan trọng bậc nhất của đất nước.

Trong giai đoạn này, Trung Quốc đặt mục tiêu tăng cường khả năng tự chủ về khoa học và công nghệ, phát triển các ngành công nghiệp dựa trên đổi mới sáng tạo và làm chủ những “công nghệ lõi then chốt”, theo bản thông cáo báo chí được công bố sau cuộc họp. Đây sẽ là Kế hoạch 5 năm lần thứ 15 trong lịch sử nước này, dự kiến được ban hành vào đầu năm tới.

Bộ trưởng Bộ Khoa học và Công nghệ Trung Quốc, ông Yin Hejun, cho biết tại buổi họp báo ở Bắc Kinh hôm thứ sáu rằng chính phủ sẽ tăng cường đầu tư vào lĩnh vực bán dẫn, trí tuệ nhân tạo (AI) và nghiên cứu cơ bản.

Các nhà nghiên cứu tin rằng đây là một phần trong nỗ lực dài hạn của Trung Quốc nhằm giải quyết các nút thắt công nghệ và giảm bớt sự phụ thuộc vào nguồn cung từ nước ngoài.

Ông Huang Baorong, chuyên gia chính sách phát triển bền vững tại Viện Khoa học Trung Quốc, nhận định nước này sẽ tăng mạnh đầu tư cho khoa học trong 5 năm tới, nhằm thúc đẩy năng lực đổi mới sáng tạo trong nước. Theo ông, động thái này cũng có thể giúp bù đắp phần nào tác động từ việc Mỹ dự kiến cắt giảm ngân sách trong các dự án khoa học với Mỹ, đặc biệt trong các lĩnh vực như biến đổi khí hậu và y tế công cộng.

Trong hai thập kỷ qua, chi tiêu cho nghiên cứu và phát triển (R&D) của Trung Quốc đã tăng mạnh. Riêng năm ngoái, nước này chi hơn 3,6 nghìn tỷ nhân dân tệ (tương đương 505 tỷ USD) - tăng 8,9% so với năm 2023, và cao gấp sáu lần so với năm 2009. Với con số này, Trung Quốc hiện là quốc gia chi nhiều nhất thế giới cho R&D.

Các Kế hoạch 5 năm đóng vai trò như một kim chỉ nam phát triển toàn diện, giúp bộ máy chính quyền xác định hướng đi cho giai đoạn ngắn và trung hạn, từ đó cụ thể hóa chiến lược phát triển kinh tế, xã hội và khoa học - công nghệ.

Tham vọng “tự chủ chip”

Dựa trên kế hoạch này, ông Hu Guangzhou, chuyên gia kinh tế tại Trường Kinh doanh Quốc tế Trung Quốc - châu Âu ở Thượng Hải, tin rằng một nguồn lực lớn sẽ được dành vào việc tháo gỡ các điểm nghẽn trong sản xuất chip tiên tiến.

Chip bán dẫn, “trái tim” của mọi thiết bị điện tử, hạ tầng kỹ thuật số và cả các hệ thống quân sự, hiện giữ vị trí trung tâm trong cuộc chiến công nghệ Mỹ - Trung vốn đã kéo dài nhiều năm. Chính phủ Mỹ đã tìm cách cản trở Trung Quốc tiếp cận chip tiên tiến, công nghệ và thiết bị sản xuất liên quan, với lý do an ninh quốc gia.

Các nhà khoa học Trung Quốc xem giai đoạn từ nay đến năm 2035 là bước ngoặt quyết định cho tham vọng đạt tự chủ về chip. “Nếu kiên trì thêm 5 đến 10 năm nữa, chúng ta có thể bắt kịp, thậm chí vượt qua phương Tây trong lĩnh vực chip,” ông Dou Qiang, trưởng nhóm nghiên cứu tại hãng sản xuất chip Phytium Technology ở Thiên Tân, chia sẻ với Đài Phát thanh Quốc gia Trung Quốc tuần trước.

AI - quân bài chủ lực mới

Những con chip tiên tiến nhỏ bé đó cũng chính là nền tảng cho AI - một ngành chiến lược khác được kỳ vọng sẽ giữ vai trò trọng tâm trong Kế hoạch 5 năm lần thứ 15.

Theo ông Hu, là một trong những công nghệ có sức ảnh hưởng và tạo ra biến đổi sâu rộng nhất trong thời gian gần đây, trí tuệ nhân tạo chắc chắn sẽ tiếp tục được hưởng các chính sách hỗ trợ quan trọng từ chính phủ.

Bộ trưởng Yin Hejun cho biết Chính phủ Trung Quốc đang xây dựng khung chính sách cấp cao dành riêng cho AI, trong đó tập trung vào phát triển các mô hình mới và chip tính toán tiên tiến.

Nhà kinh tế học Philipp Boeing tại Trung tâm Nghiên cứu Kinh tế châu Âu ZEW-Leibniz (Đức) cho rằng Trung Quốc đang hướng đến tích hợp các mô hình AI và những ứng dụng của chúng vào nền kinh tế. Tháng tám vừa qua, chính phủ nước này đã khởi động chiến dịch “AI+”, nhằm đẩy nhanh quá trình kết hợp giữa AI và các lĩnh vực trọng yếu, hướng tới mục tiêu đến năm 2035.

Theo ông Boeing, đây là chiến lược khác biệt với cách tiếp cận của Mỹ, nơi các tập đoàn công nghệ tập trung phát triển các mô hình AI mạnh nhất, đưa nước Mỹ trở thành cường quốc AI. Trung Quốc lại muốn đẩy AI vào ứng dụng thực tiễn. Ông cũng cho rằng robot hình người, công nghệ 6G và công nghệ sạch (các sản phẩm hoặc dịch vụ giúp giảm thiểu tác động tiêu cực đến môi trường) là những lĩnh vực trọng tâm khác trong kế hoạch sắp tới.

Cuộc đua thu hút nhân tài

Nhìn rộng ra, ông Boeing đã nhận định rằng chính sách khoa học và đổi mới sáng tạo trong giai đoạn mới có thể góp phần định hình lại bản đồ nghiên cứu toàn cầu. Trong bối cảnh các cơ quan nghiên cứu tại Mỹ bị cắt giảm ngân sách, nhiều nhà khoa học buộc phải cân nhắc tìm nơi làm việc khác. Đây được xem là thời cơ để Trung Quốc thu hút nhân tài quốc tế, đặc biệt là các nhà khoa học gốc Hoa đang muốn trở về đóng góp cho quê hương.

Chỉ trong vòng một năm trở lại đây, một làn sóng các nhà khoa học sinh ra ở Trung Quốc đã rời Mỹ trở về nước, trong đó có Liu Jun - nhà toán học từng giảng dạy tại Đại học Harvard, và Su Fei - cựu kỹ sư thiết kế chip của Intel ở Santa Clara, California. Tuy vậy, theo bà Yu Jie, chuyên gia nghiên cứu về Trung Quốc tại Viện Chatham House (Anh), sẽ cần thêm thời gian và nguồn lực đáng kể để những nhà khoa học “hồi hương” này tạo ra tác động rõ ràng.

Tháng này, Trung Quốc cũng ra mắt loại thị thực mới nhằm thu hút các nhà khoa học và chuyên gia quốc tế trong các lĩnh vực khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học (STEM).

Thách thức phía trước

Dù đang nổi lên như một cường quốc nghiên cứu, Trung Quốc vẫn còn nhiều việc phải làm nếu muốn mở rộng tầm ảnh hưởng khoa học ra thế giới.

Theo nhà xã hội học Joy Zhang (Đại học Kent, Anh), một cường quốc khoa học thực sự không chỉ cần sức mạnh công nghệ, mà còn cần quy tụ khả năng dẫn dắt các cuộc thảo luận quốc tế về chính sách và đạo đức trong nghiên cứu khoa học.

“Đó là điều mà Trung Quốc vẫn cần tiếp tục hình thành, phát triển và chứng minh với thế giới”, bà Zhang kết luận.

Nguồn: Nature

Khoahocphattrien