Luật Sở hữu trí tuệ thúc đẩy biến kết quả nghiên cứu thành tài sản giao dịch

Theo quy định mới, các tài sản trí tuệ như sáng chế, phần mềm, kết quả nghiên cứu đều có thể định giá, mua bán, được đưa vào báo cáo tài chính.

Bác sĩ, nhân viên y tế Viện Pasteur TP HCM nghiên cứu, xét nghiệm, tháng 8/2025.

Ngày 10/12, Quốc hội thông qua Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ. Luật mới được đánh giá là bước tiến toàn diện với nhiều thay đổi, không chỉ cập nhật chuẩn mực quốc tế mới, tháo gỡ vướng mắc trong thực tiễn, mà còn thiết lập hành lang pháp lý nhằm thúc đẩy thương mại hóa tài sản trí tuệ.

Trong các phiên thảo luận tại Quốc hội, Bộ trưởng Khoa học và Công nghệ Nguyễn Mạnh Hùng nhiều lần nhấn mạnh mục tiêu của lần sửa đổi này là đưa tài sản trí tuệ trở thành tài sản kinh tế của doanh nghiệp, có thể dùng làm tài sản bảo đảm để vay vốn.

Tại buổi tiếp Giám đốc Tổ chức Sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) hồi tháng 9, Bộ trưởng cũng cho biết sau giai đoạn thoát nghèo và trở thành nước thu nhập trung bình, Việt Nam đang bước vào giai đoạn phát triển thứ ba, thành nước thu nhập cao, dựa vào khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo và chuyển đổi số. "Trong giai đoạn này, vai trò của sở hữu trí tuệ đối với Việt Nam vô cùng quan trọng", ông nhấn mạnh.

Chuyển từ bảo vệ quyền sang thương mại hóa tài sản trí tuệ

Luật thể hiện sự thay đổi căn bản trong tư duy quản lý, chuyển trọng tâm từ "bảo vệ quyền" sang "tài sản hóa" và "thương mại hóa" sở hữu trí tuệ.

Tư tưởng xuyên suốt của lần sửa đổi này là biến kết quả nghiên cứu, sáng tạo thành tài sản có thể giao dịch. Theo đó, sở hữu trí tuệ phải trở thành tài sản của doanh nghiệp, có thể định giá, mua bán, hạch toán trên báo cáo tài chính và sử dụng làm tài sản bảo đảm để vay vốn hoặc góp vốn, đặc biệt với các tài sản công nghệ mới, công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI). Cách tiếp cận này đồng bộ với các luật về khoa học, công nghệ, đổi mới sáng tạo, chuyển đổi số và AI.

Luật mới coi sở hữu trí tuệ là công cụ cạnh tranh chiến lược của doanh nghiệp và quốc gia. Về ghi nhận, quản lý tài sản trí tuệ trong doanh nghiệp, Luật quy định theo hướng xây dựng điều khoản khung, giao Chính phủ quy định chi tiết về hạch toán, thuyết minh và chuẩn mực định giá.

Với các tài sản chưa đủ điều kiện ghi nhận trên bảng cân đối kế toán, chúng được theo dõi trong sổ sách riêng về tài sản trí tuệ, có thể tự định giá nhưng chỉ có giá trị nội bộ. Cách làm này khuyến khích doanh nghiệp chủ động thống kê và quản lý đầy đủ tài sản vô hình của đơn vị mình.

Một mẫu chip do kỹ sư Việt Nam nghiên cứu phát triển, trưng bày tại triển lãm Semi Expo 2025 tháng 11.

Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi) cũng đẩy mạnh cải cách thủ tục hành chính, thông qua chuyển đổi số toàn diện việc đăng ký, thẩm định quyền sở hữu công nghiệp, trong đó có sáng chế. Thời gian thẩm định nội dung sáng chế được rút ngắn từ 18 tháng xuống 12 tháng và bổ sung cơ chế thẩm định nhanh trong 3 tháng.

Liên quan đến sản phẩm do AI tạo ra, luật khẳng định AI không phải chủ thể quyền sở hữu trí tuệ. Sản phẩm do AI tự động tạo ra, không có sự tham gia của con người, không được bảo hộ bản quyền hoặc sáng chế. Trường hợp con người sử dụng AI như một công cụ để tạo sản phẩm và có đóng góp sáng tạo đáng kể, họ có thể được công nhận là tác giả hoặc nhà sáng chế. Nếu mức độ đóng góp thấp, người sử dụng không được coi là tác giả nhưng vẫn có quyền sử dụng và khai thác thương mại kết quả.

Về dữ liệu huấn luyện AI, luật cho phép sử dụng thông tin đã được công bố hợp pháp, công khai để làm dữ liệu đầu vào, với điều kiện kết quả đầu ra không xâm phạm quyền tác giả và quyền sở hữu trí tuệ.

Mở rộng đối tượng bảo hộ sở hữu trí tuệ

Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi) mở rộng phạm vi bảo hộ, tăng cường thực thi quyền sở hữu trí tuệ, nhằm thích ứng với bối cảnh công nghệ và kinh tế số.

Theo đó, luật bổ sung khả năng bảo hộ kiểu dáng công nghiệp đối với sản phẩm phi vật lý, đáp ứng xu thế phát triển của công nghệ số. Điều kiện bảo hộ cụ thể đối với loại sản phẩm này được giao Chính phủ quy định chi tiết.

Song song với việc mở rộng đối tượng bảo hộ, luật nhấn mạnh yêu cầu nâng cao nhận thức xã hội và doanh nghiệp về sở hữu trí tuệ như một giải pháp căn cơ. Nội dung này sẽ được đưa vào giáo dục phổ thông và đại học, đồng thời tăng cường hoạt động truyền thông cho cộng đồng và doanh nghiệp.

Luật bổ sung thẩm quyền cho tòa án trong lĩnh vực sở hữu trí tuệ, đồng thời tăng cường các chế tài mang tính răn đe. Hành vi xâm phạm quyền sở hữu trí tuệ được nhìn nhận tương tự hành vi trộm cắp trong thế giới thực và phải được xử lý nghiêm minh. Việc chuyển hoạt động thực thi sang môi trường số được xác định là giải pháp có tính đột phá.

Luật cũng tập trung tháo gỡ "điểm nghẽn" về thủ tục đăng ký quyền sở hữu trí tuệ. Các quy định mới theo hướng cắt giảm thủ tục không cần thiết, chuẩn hóa hồ sơ để người nộp đơn dễ thực hiện, đồng thời đẩy mạnh tiếp nhận và xử lý trực tuyến, tiến tới số hóa toàn bộ quy trình đăng ký.

Một nội dung trọng tâm khác là tăng cường hỗ trợ việc tạo ra và khai thác thương mại tài sản trí tuệ. Trong bối cảnh tài sản như sáng chế, phần mềm, dữ liệu, thiết kế, nhãn hiệu ngày càng chiếm tỷ trọng lớn trong giá trị doanh nghiệp, luật thể hiện rõ định hướng đưa tài sản trí tuệ vào lưu thông thực tế, có thể định giá, mua bán, thế chấp, qua đó đóng góp trực tiếp cho tăng trưởng kinh tế.

Cùng với đó, Luật Sở hữu trí tuệ (sửa đổi) đã luật hóa các vấn đề mới phát sinh do công nghệ như AI tạo sinh, dữ liệu lớn, blockchain và tài sản số. Tổ chức, cá nhân được phép sử dụng các văn bản, dữ liệu về đối tượng quyền sở hữu trí tuệ đã được công bố hợp pháp để phục vụ nghiên cứu khoa học, thử nghiệm và huấn luyện hệ thống AI, với điều kiện không gây ảnh hưởng bất hợp lý đến quyền và lợi ích hợp pháp của tác giả, chủ sở hữu.

Liên quan đến các điều ước, hiệp định quốc tế, luật điều chỉnh các quy định về bảo hộ, gia hạn và thực thi quyền nhằm bảo đảm phù hợp với cam kết mà Việt Nam tham gia, góp phần nâng cao vị thế của Việt Nam trong chuỗi giá trị sáng tạo toàn cầu.

Với định hướng đưa tài sản trí tuệ trở thành nguồn lực quan trọng của nền kinh tế, hỗ trợ doanh nghiệp đổi mới sáng tạo và tăng cường thực thi trong môi trường số, Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Sở hữu trí tuệ được kỳ vọng tạo nền tảng pháp lý thúc đẩy đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

Vnexpress